Een examenprogramma is een bij wet- en regelgeving vastgelegd curriculumdocument, dat voor een vak beschrijft wat er aan het einde van het voortgezet onderwijs bereikt moet zijn om het vak met succes af te ronden. De geactualiseerde examenprogramma's beschrijven dat in termen van beheersing en/of ervaring. Het omvat in elk geval een karakteristiek en een set van eindtermen geordend in (sub)domeinen. Indien sprake is van een centraal- en schoolexamen, bevat het examenprogramma ook een verdeling van inhoud over het centraal en schoolexamen.

De examenprogramma’s zijn niet meer actueel. Om leerlingen goed voor te blijven bereiden op hun vervolgopleiding en toekomst, is het noodzakelijk om de examenprogramma’s te actualiseren.
Actuele examenprogramma’s dragen bij aan een goede doorstroom naar vervolgonderwijs en tussen schoolsoorten en leerwegen. In opdracht van het ministerie van OCW en samen met het onderwijsveld voert SLO deze opdracht uit.

De actualisatie voor de vakken Nederlands, moderne vreemde talen (Engels, Duits, Frans, Spaans), wiskunde havo en vwo, natuurwetenschappelijke vakken en maatschappijleer is in voorjaar 2022 gestart. Omwille van de samenhang met Nederlands en de moderne vreemde talen, is in januari 2023 ook de actualisatie van Fries, klassieke talen en de moderne vreemde talen Arabisch, Chinees, Italiaans, Russisch en Turks gestart. In opdracht van het ministerie worden vanaf schooljaar 2023-2024 voorbereidingen getroffen om ook de examenprogramma’s van andere vakken geactualiseerd. Besluitvorming daarover moet nog plaatsvinden.

Het ministerie van OCW heeft SLO de opdracht gegeven om de examenprogramma’s van een aantal vakken te actualiseren. Hiervoor heeft SLO per vak een vakvernieuwingscommissies samengesteld. Deze commissies bestaan uit leraren, vakexperts en curriculumexperts. Zij gaan onder begeleiding van een procesregisseur aan de slag. De vakvernieuwingscommissies werken samen met een advieskring. De advieskring geeft feedback en reflecteert op tussenproducten. De advieskring bestaat uit vertegenwoordigers van onder andere vakverenigingen, wetenschappers, lerarenopleidingen en andere relevante netwerken passend bij het betreffende vak. Daarnaast kunnen de vakvernieuwingscommissies vakexperts raadplegen.

Het ministerie van OCW geeft opdracht tot het actualiseren van de examenprogramma’s en heeft de uitgangspunten en kwaliteitscriteria vastgesteld in een werkopdracht aan SLO. Vakvernieuwingscommissies van leraren, vakexperts en curriculumexperts gaan in samenwerking met advieskringen werken aan de volgende tussenproducten:

• Karakteristiek per vak
• Raamwerk van concepteindtermen per vak
• Uitwerking selecties van concepteindtermen per vak
• Uitwerking volledige set concepteindtermen en verdeling centraal examen en schoolexamen voor vakken met een centraal examen
• Conceptexamenprogramma’s per vak en een toelichtingsdocument met verantwoording van keuzes

De vakvernieuwingscommissies krijgen bij aanvang een startnotitie. Startnotities per vak beschrijven de probleemanalyse, relevante ontwikkelingen in onderwijsbeleid en -onderzoek, het onderwijsveld en de samenleving in relatie tot het curriculum. De startnotities zijn opgesteld door SLO samen met vakexperts, docenten, vakdidactici en toetsdeskundigen. Na oplevering van de conceptexamenprogramma's zullen de programma's met het veld worden beproefd en op basis van de inzichten daaruit worden geactualiseerd.

Nadat de conceptexamenprogramma’s gevalideerd en in praktijk beproefd zijn, worden handreikingen opgeleverd die scholen gebruiken bij het ontwikkelen van schoolexamens. Scholen zijn zelf verantwoordelijk voor het ontwikkelen van de schoolexamens. Als het vak ook een centraal examen kent, worden daarnaast voorschrijvende syllabi opgeleverd die de doelen specificeren die zijn toegeschreven aan het centraal examen. Deze syllabi dienen als basis voor de uitwerking van de centrale examens. Ook helpt het leraren hun leerlingen goed voor te bereiden op de examens.

Elke vakvernieuwingscommissie heeft maximaal 24 maanden om de nieuwe conceptexamenprogramma’s voor het betreffende vak of cluster van vakken op te leveren. De conceptexamenprogramma’s voor de vakken Nederlands, moderne vreemde talen, wiskunde, natuurwetenschappelijke vakken en maatschappijleer zullen in maart 2024 gereed zijn. Daarna worden deze conceptexamenprogramma’s beproefd op bruikbaarheid en effectiviteit in de praktijk.

Leerlingpanels reflecteren op de (tussentijdse) plannen en producten van de teams en vakvernieuwingscommissies. Hierin wordt samengewerkt met het LAKS. In de uiteindelijke conceptkerndoelen en -examenprogramma’s wordt toegelicht hoe de input van leerlingen is verwerkt.

In de teams en vakvernieuwingscommissies gaan leraren, vakexperts en curriculum experts aan de slag met de actualisatie. Zij werken samen met een advieskring, die onder andere bestaat uit vakverenigingen, wetenschappers, lerarenopleidingen en andere relevante netwerken passend bij het betreffende vakgebied. Daarnaast worden vakexperts geraadpleegd. Uiteraard worden leerlingen ook betrokken bij het actualisatieproces. SLO organiseert samen met het LAKS leerlingpanels, waarbij leerlingen reflecteren op de (tussentijdse) plannen en producten van de teams en vakvernieuwingscommissies.

Om de kwaliteit van de (tussen)producten en het proces te waarborgen heeft SLO naast de externe advieskring ook een intern systeem van kwaliteitszorg ingericht. Dit systeem bestaat uit twee onderdelen: een monitorteam en een expertpoule.

• Het monitorteam verzamelt gedurende het actualisatieproces informatie en voert daar analyses op uit, op basis van de kwaliteitscriteria uit de werkopdracht. Het monitorteam houdt zicht op zowel de inhoud van de te ontwikkelen (tussen)producten als op het proces.
• De expertpoule bestaat uit inhoudelijke SLO-experts met expertise op het gebied van de vakoverstijgende aspecten die in de werkopdracht zijn beschreven, met in elk geval: burgerschap, digitale geletterdheid, LOB, de drie doeldomeinen, diversificatie, geletterdheid en reken- en wiskundige kennis en vaardigheden. De expertpoule werkt samen met het monitorteam bij het uitvoeren van de inhoudelijke analyses en bekijkt of deze vakoverstijgende elementen goed gewaarborgd zijn in de concept-uitwerkingen.

De verwachting is dat het eerste cohort leerlingen binnen drie tot vijf jaar onderwijs volgt op basis van de geactualiseerde examenprogramma’s in de bovenbouw vo.

De vakvernieuwingscommissies Nederlands, Fries, moderne vreemde talen, klassieke talen, maatschappijleer, natuurwetenschappelijke vakken en wiskunde havo en vwo leveren in de zomer van 2024 geactualiseerde conceptexamenprogramma’s op. Als deze conceptexamenprogramma’s zijn vastgesteld door het ministerie van OCW – de verwachting is zomer/najaar 2024 – kan de fase van beproeven worden voorbereid. De inhoudelijke voorbereiding op de fase van beproeven bestaat in elk geval uit:

• Uitwerking van conceptsyllabi voor vakken met een centraal examen, onder regie van CvTE: in maximaal een jaar ontwikkelt de syllabuscommissie specificaties voor eindtermen die in het centraal examendeel worden getoetst.
• Uitwerking van concepthandreikingen en lesmateriaal: in maximaal een jaar ontwikkelt SLO met leraren en vakexperts voorbeeldmatige uitwerkingen die leraren houvast geven bij het vormgeven van hun onderwijs- en toetsprogramma.
• Bij elkaar brengen van voorbeeldmatig les- en toetsmateriaal, in samenwerking met leraren, lerarenopleiders, leermiddelen- en toetsmakers.

Tijdens de fase van beproeven worden de conceptexamenprogramma’s in de onderwijspraktijk getoetst op bruikbaarheid en verwachte effectiviteit. Zowel voor onderwijs als toetsing. De grootte van de bijstelling is daarbij bepalend voor de inrichting én duur van de fase van beproeven. Hierbij is het uitgangspunt dat deze fase zo kort mogelijk duurt, maar wel lang genoeg om verantwoord de aanpassingen te beproeven. Hoe groter de bijstellingen, hoe meer implicaties voor onderwijs en afsluiting. Bij de fase van beproeven zijn in elk geval leraren, team- en schoolleiders, vakverenigingen, curriculum- en toetsmakers nauw betrokken in voorbereiding en uitvoering.

De verwachting is dat in schooljaar 2024-2025 gestart kan worden met het ontwikkelen van conceptsyllabi en concepthandreikingen en de voorbereidingen van de fase van beproeven. In het schooljaar 2025-2026 start vervolgens de daadwerkelijke fase van beproeven. Afhankelijk van de grootte van bijstelling duurt deze fase één tot twee jaar voor vmbo en havo en één tot maximaal drie jaar voor vwo. De fase van beproeven leidt tot definitieve examenprogramma’s en syllabi die worden vastgesteld. Op basis daarvan kunnen bij- en nascholing worden georganiseerd en les- en toetsmaterialen worden ontwikkeld. Samengevat is de verwachting dat het eerste cohort leerlingen binnen drie tot vijf jaar onderwijs volgt op basis van de geactualiseerde examenprogramma’s in de bovenbouw vo. Dat zou betekenen dat het eerste cohort leerlingen binnen drie tot vijf jaar onderwijs volgt op basis van de geactualiseerde examenprogramma’s in de bovenbouw vo.